Warmte en het coronavirus

Tijdens een warmteperiode of een hittegolf is het belangrijk om maatregelen te nemen om kwetsbare personen of groepen te beschermen tegen de gezondheidseffecten die worden veroorzaakt door hoge temperaturen. Gedurende de COVID-19-pandemie kan het zijn dat bepaalde hittemaatregelen moeilijker of niet genomen kunnen worden omwille van COVID-19-maatregelen die worden opgelegd door het Nationaal Overleg Comité of sectorgebonden protocollen of richtlijnen.

Deze COVID-19-maatregelen evolueren continu aan de hand van epidemiologische cijfers en de vaccinatiegraad van de bevolking.

We willen hier vooral de belangrijkste aandachtspunten in de kijker zetten in verband met de hitte- en COVID-19-problematiek. Gezien de steeds veranderende context is het niet mogelijk om specifieke aanbevelingen te geven die aangepast zijn aan de huidige, geldende COVID-19-situatie. Tijdens een warmteperiode zal het steeds belangrijk zijn om een risicoinschatting te maken van de situatie die voor jou of jouw organisatie van toepassing is en om te oordelen welke maatregelen (zowel hitte als COVID-19) genomen moeten worden.

Iedereen kan ziek worden door zowel hittestress als COVID-19. COVID-19 heeft de fysiologische en sociale gevoeligheid van veel kwetsbare groepen bij warm weer echter verder versterkt. Personen met COVID-19 zijn extra kwetsbaar voor warmtegerelateerde ziekten én personen met hittestress zijn extra kwetsbaar zijn voor het SARS-CoV-2-virus. 
Volgende personen worden als het meest kwetsbaar beschouwd voor zowel COVID-19 als voor hittestress: 

• Ouderen (> 65 jaar en vooral> 85 jaar); 
• Mensen met onderliggende gezondheidsproblemen, waaronder hart- en vaatziekten, longziekte, nierziekte, diabetes / obesitas, psychische problemen (psychiatrische stoornissen, depressie); 
• Mensen die medicijnen gebruiken: sommige medicijnen voor de hierboven genoemde ziekten schaden de thermoregulatie. De impact van behandeling voor COVID-19 is momenteel onbekend, maar moet worden gecontroleerd om eventuele extra kwetsbaarheid te beoordelen; 
• Mensen die uitgesloten of geïsoleerd zijn (daklozen, migranten met taalbarrières, alleenwonende ouderen) en mensen met een laag inkomen, ontoereikende huisvesting of zonder vaste huisvesting. 

Preventieve zorg moet prioriteit krijgen bij deze meest kwetsbare groepen. Hittestress zal een extra belasting vormen voor de gezondheid, bovenop een reeds aanwezige suboptimale functie van het immuunsysteem bij sommige kwetsbare groepen. Daardoor kan de immuniteit tegen COVID-19 bij sommige mensen verder verzwakken. Bovendien kunnen COVID-19-preventiemaatregelen, zoals "blijf in uw kot", de isolatie en de kwetsbaarheid voor extreme hitte verergeren. De sociale netwerken van veel van deze groepen mensen zijn mogelijk niet of onvoldoende beschikbaar vanwege COVID19, waardoor ze nog kwetsbaarder worden. 

Doelgerichte adviezen geven over hoe je veilig een warmteperiode doorkomt, zoals hoe je het binnen koel kan houden, is van cruciaal belang. Personen met cognitieve problemen, waaronder dementie bij ouderen en mensen met leerproblemen, kunnen ook een verhoogde kwetsbaarheid hebben. Deze mensen vinden het misschien moeilijk om berichten over warmte en berichten over fysieke afstand en hygiëne te begrijpen. 

Wat kan je doen? 

• Zorg ervoor dat deze kwetsbare groepen weten hoe ze hun huis koel kunnen houden en dat ze zichzelf koel kunnen houden voordat de temperaturen beginnen te stijgen. 
• Overweeg om telefoonsystemen te gebruiken voor dagelijkse check-ins met de meest kwetsbaren tijdens een warmteperiode om de behoefte aan persoonlijke interacties als gevolg van COVID-19 te verminderen. Op sommige plaatsen worden al telefoonsystemen gebruikt om de meest kwetsbaren van een voorspelde warmteperiode te waarschuwen. Sociale dienstverleners, huisartsen en gemeenten kunnen helpen bij het opzetten van een systeem. Als er al een systeem bestaat, overweeg dan om hier reclame voor te maken om de inschrijving te vergroten.
• Stem formele en informele systemen voor sociale dienstverlening met elkaar af om kwetsbare personen te identificeren en hen effectiever te bereiken met kernboodschappen. 
• Merk op dat gezondheidswerkers die persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) dragen, ook kwetsbaarder zullen zijn voor hittestress.

Voor een gezonde kwaliteit van de binnenlucht is het belangrijk om voldoende te ventileren en verluchten. De WHO benoemt ventilatie ook als belangrijke factor om te voorkomen dat het virus dat COVID-19 veroorzaakt, zich binnen kan verspreiden. Meer informatie over ventileren en verluchten tijdens de COVID-19-pandemie vind je hier.

Tijdens een warmteperiode wordt er echter aanbevolen om ramen en deuren gesloten te houden om de warmte buitenshuis te houden. Ventileren en verluchten wordt pas aangeraden wanneer de buitentemperatuur lager ligt dan de binnentemperatuur.

Tijdens de waakzaamheidsfase van het Vlaams Warmteactieplan worden temperaturen en ozonconcentraties door de overheid opgevolgd. Bij het activeren van de waarschuwingsfase of de alarmfase kan extra en specifieke aandacht gevraagd worden voor de afwegingen tussen coronamaatregelen en hittemaatregelen. De voor- en nadelen van een koele, gesloten omgeving moeten worden afgewogen tegen het nut van ventilatie.  Hierbij moet rekening gehouden worden met de actuele situatie en de afwegingen zullen maatwerk zijn voor jouw situatie. 

Zorg er in eerste instantie voor dat de binnenruimtes zo min mogelijk opwarmen. Kijk op www.warmedagen.be/hoe-afkoelen-bij-warm-weer  voor meer tips. 
Denk er ook aan dat personen met COVID-19 extra kwetsbaar zijn voor warmtegerelateerde ziekten én dat personen met hittestress extra kwetsbaar zijn voor het SARS-CoV-2-virus. Het gebruik van bepaalde medicatie kan personen ook extra kwetsbaar maken voor warmte. Hou hier ook rekening mee. 

Gebruik je een (mobiele) airco of ventilator…
… in gemeenschappelijke ruimtes?

• Tijdens warme/koude periodes kan, wanneer ramen, roosters of deuren gesloten worden om de warmte/koude buiten te houden, een ruimte onvoldoende geventileerd zijn met verse buitenlucht.
• Ventilatoren en de meeste lokale airco’s (inductie units, ventiloconvectoren, split units) gebruiken geen verse buitenlucht en recirculeren enkel de aanwezige lucht in de ruimte.
• In onvoldoende geventileerde ruimtes is er een hoger risico op besmetting met COVID-19 door het inademen van binnenlucht.
• Er moet voorzichtig omgesprongen worden met ventilatoren en lokale airco’s, vooral wanneer ze worden gebruikt in gemeenschappelijke ruimtes.
• Let extra op voor sterke luchtstromen (luchtsnelheid hoger dan 0.3m/s).
• Vermijd rechtstreekse luchtverplaatsing van de ene persoon naar de andere.

Lees hier waarom je moet ventileren tegen COVID-19.

… in individuele kamers of particuliere woningen?
In individuele kamers of particuliere woningen kan het gebruik van ventilatoren en (mobiele) airco’s makkelijker worden toegepast. Let wel: we zien airco’s als een laatste redmiddel. Het zijn energieverslindende machines. Weer eerst en vooral de zon en hitte uit je woning en zorg voor een goede nachtventilatie. Plaats je toch een ventilator of een (mobiele airco)? Richt ze dan nooit op een persoon. Is er een familielid dat COVID-19 heeft opgelopen. Wees dan extra waakzaam met het gebruik van deze toestellen. 

Wist je…
… dat een ventilator jouw woning niet koelt? Een ventilator geeft een luchtverplaatsing. Die luchtverplaatsing kan bij de juiste omstandigheden ervoor zorgen dat je zweterige huid sneller warmte afvoert en je zelf dus kan afkoelen. Bij heel hoge temperaturen of bij hoge luchtvochtigheid zal dit minder efficiënt gebeuren.

Inschrijven voor de hittewaarschuwingen kan hier.
 

Tijdens de COVID-19-pandemie is het belangrijk dat zorgpersoneel zich voldoende beschermd door het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM). Het dragen van deze beschermingsmiddelen kan tijdens een warmteperiode hittestress bevorderen. Het is dan ook belangrijk dat de werkorganisatie wordt afgestemd op de inspanningen en blootstelling aan hoge temperaturen. Het is cruciaal om te beslissen welke activiteiten het personeel uitvoert en hoe shiften en rotaties worden beheerd. Maar er zijn ook andere factoren die gezondheidswerkers een hoger risico op hittegerelateerde ziekten kunnen geven. We denken hierbij aan het werken in warme ambulante zorgdiensten, veldhospitalen of andere tijdelijke voorzieningen die niet voldoende worden gekoeld; het werken in lange diensten met beperkte pauzes of onvoldoende tijd om te herstellen voordat men weer aan het werk gaat; en de beperkte toegang of mogelijkheid om te drinken en om gehydrateerd te blijven. 

Wat kan je doen? 

Bereid je voor op het warmteseizoen en zorg voor bewustzijn rond hittestress 

• Licht personeel in over de symptomen van hittegerelateerde ziekten, de extra warmtebelasting die wordt ervaren door het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen en andere omgevings- en individuele risicofactoren. 
• Versterk de boodschap met beelden/figuren over de symptomen van hittestress en wat je er aan kan doen. 
• Moedig het personeel aan om "gezond te blijven", te hydrateren en een basisconditie te behouden. 
• Stimuleer het inplannen van warmteacclimatisatie en gebruik progressieve blootstelling om de thermische tolerantie van het personeel te verbeteren. 

Bewustzijn creëren van warme weersomstandigheden 

• Geef informatie over lokale weersomstandigheden en -voorspellingen, evenals het bijbehorende risico, vooral wanneer de omstandigheden veranderen. Merk op dat in warme en vochtige omgevingen kleinere fluctuaties groter effect kunnen hebben (bv. de warmte-index of de gevoelstemperatuur, kan sneller verhogen). 
• Controleer werknemers op tekenen en symptomen van hittegerelateerde ziekten. 
• Creëer een ‘buddy’ systeem voor informele monitoring van hittestress, volgens een protocol dat past bij jouw context. 
• Vermijd situaties waarin personeel alleen werkt onder omstandigheden die ongunstig zijn voor hittestress. 

Beperk blootstelling en/of inspanning 

• Bekijk de benodigde personeelsbezetting om rotaties mogelijk te maken om pauzeren rusttijden te vergemakkelijken. 
• Plan werk dat de lichaamstemperatuur snel kan doen verhogen in als kortere tijdsperiodes en/of op de koelere momenten van de dag. Laat deze periodes volgen met werk in koelere ruimtes om lichaamswarmte af te voeren en het risico op hittestress te verminderen. Dit kan inhouden dat het personeel door warme en koele gebieden wordt geleid, of naar taken en afdelingen die verschillende PBM-niveaus vereisen. Besteed hier ook voldoende aandacht aan. 
• Het afwisselen tussen werk- en rustcycli zijn een beproefde aanpak, maar zijn mogelijk niet altijd uitvoerbaar. Kies er dan voor om met buddy’s te werken of het rustiger aan te doen.
• Mechanische hulpmiddelen kunnen ook helpen de fysieke belasting van het personeel te verminderen. 

Creëer een koele rustruimte 

• Zorg voor een koele ruimte voor het personeel en plan voldoende tijd in voor verkoeling tijdens rustpauzes. 
• Wanneer er onvoldoende koele ruimtes aanwezig zijn, kan je overwegen om gekoelde dranken of ijsdranken aan te bieden, vooral in warme en vochtige omstandigheden. Zorg voor de basishygiëne om deze te maken! 
• Overweeg om koelvesten te voorzien voor het personeel zodat ze die kunnen dragen onder hun beschermende kledij. Hydratatie/voeding 
• Zorg voor koel water en toegang tot voedsel in schone (en idealiter koele) ruimtes. 
• Moedig het personeel aan om zelf hun hydratatie te controleren. Mogelijke opties zijn: het weergeven van eenvoudige urinekleurenkaarten in toiletgebouwen en het voorzien van weegschalen in de kleedkamers, zodat het personeel zichzelf voor en na elke dienst kan wegen om schommelingen in hun lichaamsgewicht (en dus het hydratatieniveau) te berekenen.

Sanitair 

• Voorzie toiletvoorzieningen binnen warme ruimtes. Op die manier is de kans kleiner dat het personeel minder zal drinken om te voorkomen dat ze moeten plassen in toiletvoorzieningen die buiten de warme ruimte gelegen zijn. Dit vermindert het risico op uitdroging door het gecombineerde effect van warmte en een gebrek aan vochtinname. 

Duidelijke opvolging 

• Moedig werknemers aan om symptomen van hittestress te melden. 
• Overweeg een korte anonieme personeelsenquête om symptomen van hittestress op te volgen en de geschiktheid van de maatregelen tegen hittestress te evalueren. 
• Maak een incidentlogboek om hitteziekte en "bijna-ongevallen" vast te leggen. Deze informatie kan zowel het toekomstige beleid als de opleiding van nieuw personeel bijsturen.

Behandelingsruimte voor hittegerelateerde ziekten, inclusief hitteberoerte 

• Bied medewerkers toegang tot koelvoorzieningen om zo snel mogelijk af te koelen. 
• Als onderdompeling in koud water niet mogelijk is, breng dan koude handdoeken en / of ijspakken aan op het lichaam. 
• Bel 112 als dit nodig is.
   

Het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen tijdens een warmteperiode vergt extra aandacht. Ook bij oplopende temperaturen moeten persoonlijke beschermingsmiddelen correct gebruikt en gedragen worden! 

Er zijn drie manieren om hittestress te verminderen tijdens het dragen van PBM: 

• begin koel. 
• verminder stijgingen van de lichaamstemperatuur op het werk. 
• verbeter jouw thermische tolerantie door acclimatisatie en jouw conditie.

Hoe doe je dat? 

1. Leer hoe je de symptomen van hittegerelateerde ziekten bij jezelf en bij anderen kan herkennen.

2. Voor het werk: begin koel. 

• Begin gehydrateerd en vermijd alcohol voor en tijdens het werk. 
• Drink koude dranken voordat je jouw PBM aantrekt. 
• Acclimatiseer je aan warmte om de kerntemperatuur van jouw lichaam te verlagen. Je raakt door warmte geacclimatiseerd als je gedurende minimaal 7 dagen elke dag meer dan een uur in de hitte werkt. 
• Koel af, hydrateer jezelf en herstel tussen je shiften. Hittestress kan toenemen bij opeenvolgende dagen van blootstelling. 

3. Tijdens het werk: verminder de stijging van jouw lichaamstemperatuur. 

• Herken de tekenen van hittestress bij jezelf en wacht niet tot je je onwel voelt voordat je een pauze neemt. 
• Wanneer je zwaar zweet of gedurende lange periodes werkt, blijf dan gehydrateerd en eet regelmatig om ervoor te zorgen dat jouw elektrolytenbalans op peil blijft. 
• Verminder het aantal kledinglagen onder jouw PBM. 
• Verminder extra hitte door inspanning: minimaliseer de uitrusting die u draagt, wees efficiënt in uw bewegingen, doe het rustig aan. 
• Koel af door koude vloeistoffen te drinken tijdens pauzes, zoek koele plekken om uit te rusten. 
• Gebruik werk-rustschema's om een overmatige toename van lichaamswarmte te minimaliseren. Rust voldoende. 
• Overweeg om bijvoorbeeld een koelvest te dragen onder jouw beschermende kledij. 

4. Algemeen… 

• Wees je bewust van jouw individuele kwetsbaarheidsniveau als gevolg van jouw leeftijd, fysieke conditie, gezondheidsproblemen, medicijnen, zwangerschap of gebrek aan warmteacclimatisatie. 
• Zorg voor acclimatisatie aan warmte. 
• Onderhoud of verbeter jouw aerobe conditie waar mogelijk.
   

Het risico op besmetting met het coronavirus door gebruik van een (openbare) drinkwaterfontein is eerder klein. Leidingwater is goed beschermd tegen het nieuwe coronavirus en dus veilig om te drinken, maar de oppervlakken rond de fontein inclusief de tuit en de knop/hendel kunnen een risico voor overdracht van het coronavirus inhouden. Een besmet persoon kan immers virusdeeltjes op de contactoppervlakken van het drinkwaterfonteintje achterlaten, die onder bepaalde omstandigheden op deze oppervlakken kunnen overleven. 

Er is dus een risico maar dit is wel veel kleiner dan door rechtstreeks contact met een besmet persoon. Overdracht van coronavirus zal in het algemeen immers veel vaker plaatsvinden via de lucht dan via voorwerpen of materialen. 

Bij gebruik of heringebruikname van (publieke) drinkwaterfonteinen moet steeds een basishygiëne toegepast worden. Drinkwaterfonteintjes moeten regelmatig grondig gereinigd én gedesinfecteerd worden, met bijzondere aandacht voor oppervlakken die worden aangeraakt zoals kranen en drukknoppen/hendels. Spoel kranen van drinkwaterfonteintjes die langere tijd niet gebruikt werden, goed door. De kwaliteit van water dat langere tijd stilstaat in leidingen gaat immers achteruit. Reiniging kan gebeuren met een neutraal reinigingsmiddel. Na reiniging kan gedesinfecteerd worden. 

Ook gebruikers kunnen een aantal richtlijnen toepassen om besmettingen maximaal te voorkomen. Laat eerst vers water doorlopen voordat u drinkt of uw drinkfles vult. Voorkom contact tussen uw mond (en handen) en de fonteinkop. Zorg er bij het vullen van een waterfles voor dat de tuit van de fles niet in contact komt met de fonteinkop. Als voor het bedienen van een fontein een knop moet worden ingedrukt of een hendel moet worden gebruikt, reinigt u eerst het oppervlak van het apparaat of gebruikt u uw elleboog of een schoon doekje om de knop of hendel te bedienen. Was uw handen met water en zeep of gebruik een handgel op alcoholbasis als u met uw handen een knop of hendel hebt aangeraakt. Deel je herbruikbare fles niet met anderen.
 

Blootstelling aan hoge ozonconcentratie tijdens (langdurige) warmteperiodes kan aandoeningen van het hart en de longen en aandoeningen van de luchtwegen verergeren.  Er bestaat een sterke correlatie tussen luchtverontreiniging en COVID-19. Dit kan verklaard worden door de negatieve impact van luchtverontreiniging op het immuunsysteem. Niet alleen de actuele blootstelling zou hierbij een rol spelen, maar ook de concentraties van luchtverontreiniging in de voorbije jaren. (Bron: EPHA) Of de gecombineerde blootstelling aan hitte en ozon ook COVID-19-symptomen en het verloop van de ziekten zou kunnen verergeren, wordt nog onderzocht, maar is nog niet volledig bekend. Mensen die langdurig zijn blootgesteld aan hoge niveaus van luchtverontreiniging, kunnen zowel een verhoogde gevoeligheid voor hittestress als een verhoogde gevoeligheid voor ernstigere COVID-19-symptomen ondervinden. 

We kunnen  verwachten dat de bevolking in steden/regio's met hogere luchtverontreinigingsniveaus mogelijk kwetsbaarder zijn voor zowel hittestress als ernstigere COVID-19-symptomen.

De ozonconcentraties liggen beduidend lager binnen dan buiten. Ondervind je gezondheidsproblemen door de hoge ozonconcentraties? Overweeg dan om binnen te blijven. Lopen de temperaturen in je woning te hoog op? Kijk dan of je kan uitwijken naar een koele plek in jouw buurt.